Jedną z najpotężniejszych broni w walce z bólem nowotworowym są leki. Obecnie na rynku dostępnych jest sporo preparatów wykorzystywanych w celu ograniczania przykrych dolegliwości u pacjentów onkologicznych. Metody farmakologiczne można łączyć z innymi technikami radzenia sobie z bólem, np. rehabilitacją, psychoterapią czy wizualizacją. Dobrze dobrane środki przeciwbólowe spowodują, że niepotrzebne cierpienie zostanie zredukowane. Ból związany z postępem choroby lub jej leczeniem nie pełni funkcji sygnału ostrzegawczego. To zbędny balast, który zatruwa codzienne życie pacjenta.
Środki przeciwbólowe – analgetyki – podzielono na trzy zbiory i utworzono z nich tzw. drabinę analgetyczną. Jest to schemat, który porządkuje grupy leków w kolejności od najsłabiej do najsilniej działających, odpowiednio: analgetyki nieopioidowe, słabe opioidy oraz silne opioidy. Układ drabiny analgetycznej sugeruje, że preparaty z najniższego poziomu będą adekwatnym wyborem dla pacjenta, który określa odczuwany ból jako słaby – i tak dalej. Jest to jednak pewne uproszczenie.
Oprócz typowych preparatów przeciwbólowych używa się również innych leków. Znaczenie wspomagające mają przede wszystkim: leki przeciwpadaczkowe (np. gabapentyna – ułatwia leczenie bólu neuropatycznego) oraz środki przeciwdepresyjne (np. duloksetyna, która także pomaga w terapii bólu neuropatycznego).
Kluczową kwestią przy wyborze leku jest ocena nasilenia dolegliwości bólowych. Przy słabym lub umiarkowanym bólu zazwyczaj rozpoczyna się leczenie od preparatów nieopioidowych (np. paracetamolu). Jeśli rezultaty terapii nie są zadowalające, wprowadza się mocniejsze farmaceutyki, stopniowo pnąc się w górę drabiny analgetycznej – to podstawowa zasada. Odstępstwo od tej reguły stanowią pacjenci onkologiczni, którzy skarżą się na silny, męczący ból. W takiej sytuacji od razu włącza się opioidy, ponieważ słabsze środki będą w tym przypadku nieskuteczne.
Istotne jest także pochodzenie bólu zgłaszanego przez pacjenta (np. receptorowy ból kostny leczymy inaczej niż ból neuropatyczny). Tło dolegliwości można określić na podstawie zgłaszanych objawów dodatkowych oraz innych szczegółów podanych przez chorego.
Wybór konkretnej substancji czynnej spośród dostępnych w danej grupie leków przeciwbólowych zazwyczaj leży w gestii lekarza prowadzącego.
Stosowanie leków przeciwbólowych oraz wszystkich innych produktów farmaceutycznych wiąże się z prawdopodobieństwem wystąpienia skutków ubocznych. Często zraża to chorych do przyjmowania opioidów, które mogą wywoływać zaparcia. W związku z tym niektórzy pacjenci niechętnie godzą się na włączenie leków opioidowych do terapii i z góry zakładają, że czekają ich kolejne nieprzyjemności. W takiej sytuacji zwykle przepisywane są lekarstwa, które powstrzymują pojawienie się działań niepożądanych lub efektywnie i szybko je eliminują. Zaparcia spowodowane zażywaniem opioidów z powodzeniem zwalcza się wykorzystując np. laktulozę.
Niekorzystne implikacje stosowania leków przeciwbólowych da się przewidzieć, dlatego można im zapobiegać. Jeśli okaże się, że działania niepożądane pojawiły się i nie chcą ustąpić – należy zgłosić ten fakt do lekarza prowadzącego, który prawdopodobnie przeorganizuje schemat leczenia.
Lek przeciwbólowy został wprowadzony jakiś czas temu, pacjent przyjmuje go zgodnie z zaleceniami lekarza, a natężenie bólu wcale się nie obniżyło. Co zrobić w takim przypadku? Przede wszystkim – porozmawiać z lekarzem. Dobranie idealnego preparatu i odpowiedniej dawki leku zajmuje trochę czasu. Nierzadko konieczne są różne zmiany i modyfikacje, aby uzyskany efekt w pełni zadowalał zarówno pacjenta, jak i medyka.
W celu podniesienia skuteczności terapii lekarz może np. zwiększyć dawkę leku, włączyć lek z innej grupy, zalecić korzystanie z metod niefarmakologicznych (masaże, fizjoterapia) itp.
Starcie z bólem nowotworowym bywa trudne do zniesienia – zwłaszcza, gdy przepisane lekarstwa nie działają tak, jak to sobie wyobrażaliśmy. Każdą rodzącą się wątpliwość warto od razu konsultować ze specjalistą. Dobra komunikacja między pacjentem onkologicznym i lekarzem to prosta droga do idealnego dopasowania terapii. Uwaga! Należy pamiętać, aby nigdy samemu nie odstawiać leków, ani nie regulować ich dawek bez wiedzy lekarza.